W swoim poprzednim tekście „Czym są zaburzenia integracji sensorycznej?” przedstawiłam specyfikę jednego z trzech głównych typów zaburzeń przetwarzania sensorycznego (integracji sensorycznej), mianowicie modulacji sensorycznej. Chociaż problemy z modulacją uznawane są za najczęściej występującą kategorię deficytów w zakresie integracji sensorycznej [1], to jednak zdarza się, że współwystępują z nimi również inne typy zaburzeń. W niniejszym opracowaniu chciałabym więc przybliżyć Państwu kolejny rodzaj dysfunkcji, którym są zaburzenia różnicowania sensorycznego [1].
Różnicowanie sensoryczne
Zaburzenia różnicowania sensorycznego cechują dziecko, które ma trudność ze zrozumieniem właściwości oraz jakości informacji sensorycznych, a które docierają do niego z otoczenia. Co to w rzeczywistości oznacza? To nic innego jak brak lub obniżona umiejętność do właściwego dostrzegania podobieństw oraz różnic pomiędzy bodźcami sensorycznymi. Dziecko dostrzega (rejestruje) bodźce, jednak ma trudność z określeniem, gdzie ten bodziec się znajduje, jakiego rodzaju jest to bodziec lub jakimi właściwościami się cechuje. Zdarza się również, że ma trudność ze wskazaniem różnic między bodźcami o tej samej modalności (np. nie różnicuje dwóch lub więcej bodźców dotykowych, albo jakichkolwiek innych w obrębie tego samego zmysłu) [2]. Problemy w różnicowaniu sensorycznym mogą dotyczyć zmysłu dotyku, wzroku, słuchu, węchu, smaku, jak również zmysłu przedsionkowego i proprioceptywnego (dla przypomnienia: zmysł przedsionkowy, to inaczej zmysł równowagi, a propriocepcja nazywana jest inaczej kinestezją, czyli czuciem położenia i ruchu części ciała względem siebie).
Poniżej zostaną wymienione przykłady symptomów, które wyróżniają ten typ zaburzeń, z zachowaniem podziału na poszczególne zmysły. Warto jednak pamiętać, że przedstawione opisy zachowań i reakcji dziecka nie są jedynymi możliwymi. Złożoność i skala intensywności reakcji jest bardzo duża, są one bardzo zindywidualizowane i nie przebiegają według określonego schematu [3].
Zaburzenia różnicowania dotykowego
Dziecko o tym podtypie zaburzeń może przejawiać trudności z:
precyzyjną lokalizacją wrażeń dotykowych (np. nie wie, w którą część ciała zostało dotknięte);
odróżnianiem rodzaju bodźca dotykowego (np. nie wie czy zostało dotknięte piłeczką gładką czy piłeczką z wypustkami);
różnicowaniem i wizualizacją wzorów rysowanych na dłoni lub plecach (np. nie rozpoznaje ich, niedokładnie odwzorowuje lub nieprawidłowo rozmieszcza w przestrzeni, np. rotuje);
rozpoznawaniem kształtu przedmiotów, które dotyka, szczególnie bez kontroli
wzrokowej (jeśli włoży dłonie do woreczka, może nie odróżnić bez patrzenia np. łyżki od klucza);
orientacją w schemacie własnego ciała (np. czuciem, nazywaniem i wskazywaniem poszczególnych części ciała, a także rozróżnianiem strony prawej i lewej);
odróżnianiem siły bodźca dotykowego (czy zostało np. dotknięte lekko, a może mocno);
rozróżnianiem temperatury (czy coś jest np. gorące, czy zimne) [4, 5].
Zaburzenia różnicowania wzrokowego, słuchowego oraz węchowego i smakowego
W teorii integracji sensorycznej nie istnieją testy bądź próby kliniczne, które w sposób jednoznaczny mogłyby potwierdzić zaburzenia różnicowania w obszarze wymienionych zmysłów [4]. Można jednak u dziecka zaobserwować pewne zachowania, które powinny wzbudzić czujność zarówno terapeuty, jak i rodzica. Ważne jest, by w porę dostrzec trudności w tym zakresie, ponieważ zaburzenia różnicowania wzrokowego i słuchowego mogą prowadzić do problemów z mową i nauką, a w konsekwencji do trudności szkolnych [3]. Dziecko z zaburzeniami różnicowania w obrębie wyżej podanych zmysłów, może mieć trudność z:
odróżnianiem liter podobnych graficznie (np. d-b, p-b, n-u);
dostrzeganiem podobieństw i różnic między identycznymi obrazkami;
różnicowaniem kształtów (np. trudność w układaniu puzzli, klocków, dopasowywaniem kształtów);
rozpoznawaniem dźwięków otoczenia (np. myli dźwięk odkurzacza z dźwiękiem wydawanym przez piorącą pralkę);
odróżnianiem dźwięków mowy, w szczególności głosek lub słów brzmiących podobnie (np. [p]-[b], [t]-[d], [k]-[g], kaczka-taczka);
rozumieniem mowy w hałasie bądź w przestrzeni o niekorzystnych warunkach akustycznych (tj. np. obecność innych dźwięków w tle, pogłos);
rozpoznawaniem różnic pomiędzy zapachami, smakami, czy konsystencjami jedzenia [4, 5].
Zaburzenia różnicowania przedsionkowego
System przedsionkowy rejestruje różnego rodzaju ruchy, zarówno liniowe (na boki, góra-dół, przód-tył), jak i rotacyjne (obroty w prawo, lewo). W przypadku tego rodzaju zaburzenia, dziecko może mieć trudność z rozpoznaniem rodzaju ruchu bez udziału wzroku. Tym samym najczęściej ma również słabe mechanizmy równoważne, ponieważ do utrzymania równowagi konieczne jest precyzyjne różnicowanie położenia głowy, aby w reakcji na to zostały uruchomione mechanizmy kompensacyjne. Niekiedy dziecko ma także trudności z umiejętnością szybkiego rozpoznawania kiedy jest ruchu, a kiedy już przestało się poruszać [4].
Zaburzenia różnicowania proprioceptywnego
Dziecko z zaburzeniami różnicowania proprioceptywnego może prezentować między innymi trudności w zakresie umiejętności takich jak:
czucie pozycji kończyn bądź całego ciała;
nieprecyzyjne różnicowanie ruchów wykonywanych kończynami i ciałem (zwłaszcza bez kontroli wzrokowej);
różnicowanie i dostosowywanie siły do wykonywanego zadania (wykonuje pewne czynności ze zbyt dużym nakładem siły lub zbyt lekko, np. rysowanie, pisanie, przytulanie, rzucanie piłką);
rozróżnianie chwytu „siłowego” od chwytu precyzyjnego;
wykonywanie precyzyjnych ruchów rąk, szczególnie bez kontroli wzrokowej (np. zapinanie guzików, suwaków) [4].
Opisane wyżej przykłady symptomów zaburzeń różnicowania sensorycznego ujawniają szereg trudności, z jakimi może mierzyć się dziecko o tym typie zaburzeń, a które mogą utrudniać mu codzienne funkcjonowanie, tak w domu, jak i w przedszkolu, czy w szkole. Należy jednak pamiętać, że część z wymienionych objawów może mieć podłoże inne niż stricte sensoryczne. Z tego powodu bardzo ważne jest holistyczne podejście do diagnozy dziecka, wnikliwe poszukiwanie źródła bądź źródeł problemów i konsultowanie ich z innymi specjalistami, np. z ortoptystą, fizjoterapeutą, czy nawet z psychologiem dziecięcym.
Malwina Kocoń
terapeutka SI
Więcej na temat pracy naszych terapeutów zajmujących się Integracją Sensoryczną.
Bibliografia:
Kranovitz, C., S. (2011). Nie–zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego –diagnoza i postępowanie. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Ayres, J., A. (2015). Dziecko a integracja sensoryczna. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Barańska, E., Gajewska, E., Sobieska, E. (2012). Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci – klasyfikacja grup diagnostycznych i objawy, W: M. Majchrzycki, E. Gajewska,
Łańczak-Trzaskowska (red.), Dysfunkcje narządów ruchu. Interdyscyplinarne rozumienie problemów związanych z diagnostyką i terapią dziecka. Poznań: Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, t. 3, s. 16-22.
Przyrowski, Z. (2019). Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia. Warszawa: Wydawnictwo EMPIS.
Arnwine, B. (2018). Rozpoczynanie terapii integracji sensorycznej. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.