Czy bobry istnieją naprawdę?
Kiedy w latach 70-tych rozpoczynano w Polsce program przywracania bobrów na ich naturalne siedliska, występowały one zaledwie w północno-wschodnich zakątkach kraju. Nie powinno więc dziwić, że bóbr kojarzył się dzieciom w latach 90-tych raczej z amerykańskimi kreskówkami. Dla mnie osobiście był czymś jak miś Yogi - zawsze chciałem go zobaczyć, ale wiedziałem jednocześnie, że jest to tak samo prawdopodobne jak spotkanie Freda Flinstona. Kategoria uprzejmego i radosnego zwierzęcia pasowała do niego jak ulał. Jednym słowem był zachodnim krecikiem.
Kilkanaście lat temu nastąpił przełom - bobry zaczęły wdzierać się do świadomości także krakusów. Faktycznie zostały sprowadzone wcześniej, bo jedne z pierwszych par wypuszczono w 1985 roku w Ojcowskim Parku Narodowym. Zupełnie inaczej było na północy. Dobrych kilka lat temu pływałem kajakiem po warmińskich rzekach, których stan wody w lipcu był tak niski, że zniknęłyby w Rudawie bez śladu i mogłyby nazywać się bez utraty honoru rzeczkami albo strumykami. Miejscami było tak płytko, że nie obywało się bez ciągnięcia kajaków. Szybko natrafiliśmy jednak na odcinek, gdzie nurt podejrzanie zwolnił i rzeka jakby zaczęła się rozszerzać… a przed nami tama! No cóż, trzeba było opuścić ”łódź” i przeciągnąć ją przez przeszkodę. Jak tu zejść...? Głęboko...? Plusk - wpadłem. Do dzisiaj nie wiem ile było wody, bo nawet nie mogłem sięgnąć stopami dna. Bobry zbudowały konstrukcję, która spiętrzyła wodę do tego stopnia, że utworzyła niesamowite rozlewiska. Przyjemny chłód był nagrodą w ten upalny dzień. Warmia tym jednak różni się od okolic Krakowa, że bywa tam nieco bardziej płasko, więc tamtejsi bobrzy architekci nie muszą wkładać wiele pracy, aby stworzyć dla siebie spektakularne zbiorniki. Być może bobry z Puszczy Dulowskiej miałyby tu inne zdanie, ale zostawmy to na inną okazję.
Nikt z nas nie zobaczył wtedy bobra z bliska, ale dowody ich obecności zapamiętałem do dzisiaj. Trud włożony w omijanie zapór, wdrapywanie się na nie po patykach i błocie, które tam gromadzą, wbił się w pamięć. Realne doświadczenie tych zwierząt było tak bliskie, że nie mogliśmy nie docenić pracy, jaką wkładają w przygotowanie budowli. Tak właśnie poznawaliśmy bobry.
Dzisiaj można odnaleźć ich ślady w wielu jurajskich dolinach, nad Wisłą, nad Rudawą, w Puszczy Dulowskiej i szeregu innych miejsc. Jako gatunek są ciągle pod ochroną, ale występują coraz liczniej i zasiedlają kolejne stanowiska wzdłuż rzek i strumieni. Ludzie mówią nawet, że bobry “nadciągają”, bo pozbawiona większości naturalnych wrogów populacja zauważalnie rośnie. W ten sposób mit miesza się z prawdą, bo faktycznie nikt bobrów nie liczy (poza lokalnymi inwentaryzacjami).
Bolechowickie Bobry nad Kobylanką
Obiecana przygoda miała czekać za rogiem i trudno zaprzeczyć, że tak jest. Całkiem niedaleko Centrum Toto wiedzie ulica Turystyczna, którą podążamy w kierunku placu zabaw i plenerowej siłowni (jadąc od Toto w kierunku Więckowic skręcamy w lewo, czyli w dół). Towarzyszy nam zielony szlak rowerowy, który będzie dalszym drogowskazem. Zostawiamy samochód w okolicy placu, żeby iść dalej pieszo zielonym szlakiem i minąć mostek nad Kobylanką.
Największy gryzoń Europy prowadzi odwrotny do człowieka dobowy tryb życia. Kiedy my śpimy, on w okolicach północy jest najbardziej aktywny. Wyjątek stanowi jednak lato (czerwiec!), gdy długi dzień zmusza je do śmielszego opuszczania kryjówek w świetle zachodzącego słońca. Spojrzenie mu prosto w oczy może być więc nieco utrudnione. Z resztą jest dość płochliwym zwierzęciem, więc niewprawiony tropiciel musi liczyć bardziej na szczęście niż brak jego czujności. Wbrew reklamom past do zębów, trudno go wypatrzyć po błyszczącym uśmiechu, gdyż jego szkliwo przypomina raczej bejcowane drewno niż marmurową biel. Zawartość żelaza czyni je mocnym jak stal, co pozwala obrabiać pnie drzew dowolnego gatunku o średnicy nawet 70 cm! Znikając pod wodą też będzie trudny do dostrzeżenia. Kto będzie chciał poczekać na wynurzenie, musi uwierzyć na słowo, że może to potrwać nawet 15 minut!
Żeby szukać bobrów należy przestać na chwilę myśleć o samym zwierzęciu i skupić się na tym co słyszymy. Nie chodzi tutaj wcale o dźwięk spadających drzew, ale szum wody. Jeżeli jest cicho, znaczy, że to dobry trop. Na tym terenie woda płynie zwykle wartko i strumienie są wyraźnie słyszalne. Brak tych odgłosów mówi, że nurt zwolnił - być może został celowo zatrzymany, a to niechybnie wskazuje na tamę. Oczywiście może to być także jakaś sztuczna zapora zbudowana przez człowieka. Nie poddajemy się jednak i idziemy z biegiem strumienia czekając aż pojawi się pluskanie przelewającej się wody. Z kolejnymi krokami pojawiają się pierwsze ślady. Teraz to już mamy pewność - bobry są!
Jeżeli znaleźliśmy ślady nagryzania, bezsprzecznie obraliśmy dobry trop. Zaraz słychać już szum wody, jesteśmy blisko tamy! Dostrzec ją można ze ścieżki. Jak poznać, że to bobrza robota? Zebrane gałęzie mają ślady nagryzania a korona tamy jest pięknie otynkowana błotem, bo każdy inżynier wie, że zapora musi być szczelna.
Jako dziecko głowiłem się nad problemem celowości budowy tam. Byłem przekonany, że bobry muszą polować na ryby, a dzięki ewolucji osiągnęły w tym mistrzostwo. Teoria zakładała nawet, że tamy służą hodowli ryb, co podkreślałoby wyjątkowość i egzotykę tych zwierząt. Z tym większym zdziwieniem przyjąłem do wiadomości, że zapory to rodzaj fortyfikacji chroniącej przed drapieżnikami chcącymi dostać się do gniazda. Dzięki spiętrzeniu wody bobry mogą zalać korytarze, którymi przemieszczają się w obrębie swojego osiedla. Jeżeli brzeg na to pozwala, jest odpowiednio wysoki i zbudowany z materiału umożliwiającego kopanie, bobry tworzą w nim nory. Kanałów, korytarzy, komór może być wiele, tak samo jak tam. Bobrza rodzina wie który dom zająć w jakiej porze roku, który trzeba poprawić, a który rozbudować.
Tamy - ujmując bardzo ogólnie - to także spiżarki. Bobry latem gustują w roślinności wodnej i przybrzeżnej, co można sobie wyobrazić jako wcinanie trawy. Jesienią jednak uruchamia się w nich silny instynkt drwala. To właśnie wtedy najchętniej ścinają drzewa, żeby potem ogołocić je z liści, pędów i kory. Wtedy także przygotowują się na zimę, zaciągając gałęzie w celu zabezpieczenia pokarmu na chłodną porę roku. Bóbr wie, że gałąź pod wodą będzie dłużej świeża i skrzętnie to wykorzystuje powiększając obszar zabudowy.
Kiedy próbowałem podejść bobry wieczorem, udało mi się dostrzec jednego z nich chowającego się już w wodzie. Najpierw efektowne uderzenie ogonem w taflę, potem sus po powierzchnię. Czekając na wynurzenie usłyszałem jak wpływa do otworu w brzegu znajdującego się zaraz przed tamą. Potem jeszcze chlupot wody wydostający się niemal z echem z ziemskich trzewi dał wyobrażenie wielkości komnat znajdujących się już pod powierzchnią ziemi. Na koniec, otwór poniżej tamy wypełnił się jeszcze większą ilością wody - bóbr był wtedy już u siebie.
Na koniec
Zachęcamy Państwa, żeby wybrać się w te okolicę z dziećmi. Jest łatwo dostępna i można tam dojść w kilka minut pieszo po zostawieniu samochodu. Jest wystarczająco blisko zarówno z Krakowa jak i Krzeszowic, żeby przyjechać specjalnie na spacer. Idąc za zielonym szlakiem możemy dotrzeć do miejsca, gdzie Kobylanka wpada do Rudawy. Poruszając się dalej wyjdziemy ostatecznie pod starym młynem w Zabierzowie. Nie wskazujemy konkretnej lokalizacji, żeby nie odbierać radości z poszukiwań. Pamiętajmy jednak, że to są dzikie zwierzęta, którym należy się ochrona. Obecnie dosyć dobrze radzą sobie wśród ludzi i świadczy o tym między innymi wybór tego siedliska. Wiemy, że jest ich więcej w okolicy i miewają bardziej okazałe budowle. Wiemy też, że ich historia w tym miejscu nie była prosta, ale to materiał na inną opowieść... być może szersza świadomość ich istnienia ocali im skórę w przyszłości.
Dobrze, że bobry tam są, zwłaszcza w okresach suszy, kiedy przypominamy sobie o konieczności retencji wody. Na szczęście one w tym czasie po prostu pracują. Długie spodnie i czapka wystarczą, żeby wyjść naprzeciw przygodzie!
Artykuł jest częścią serii Wakacyjne przygody z Toto. Chcemy przybliżyć w niej miejsca ciekawe przyrodniczo w naszej okolicy, dzięki którym dzieci będą mogły odkrywać piękno natury. Stosowany język ma celowo charakter potoczny, żeby inspirować do dalszych poszukiwań.