Sabina BaranowskaCo potrafi dwulatek?
Jesteście ciekawi jak rozwija się dziecko w wieku dwóch lat? Chcecie się dowiedzieć co jest normą, a co powinno zwrócić Waszą uwagę? Co tak naprawdę powinien umieć dwulatek?
Drugi rok życia przypada na okres pomiędzy 13 a 24 miesiącem życia i nazywany jest także okresem poniemowlęcym. To czas dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. To także moment, w którym pojawia się mowa. Typowo rozwijający się 2-latek jest dzieckiem żywym, ciekawym świata, z chęcią eksplorującym otoczenie. Wciąż jest bardzo przywiązany do opiekunów i od nich zależny, ale wrodzona dziecięca ciekawość popycha go do odkrywania świata. Rozwijająca się u niego mowa pozwala mu zacząć werbalnie wyrażać swoje potrzeby i daje moc wpływania na otoczenie. To uśmiechnięty wszędobylski maluch, który czasem potrafi wystawić cierpliwość rodziców na ciężką próbę manifestując paletę wszystkich przeżywanych przez siebie emocji.
Rozwój ruchowy, społeczny i emocjonalny dwulatka
Postawienie pierwszych kroków pozwala dziecku względnie samodzielnie eksplorować przestrzeń wokół siebie, a poprawa równowagi pozytywnie wpływa na doskonalenie dopiero co nabytej umiejętności chodzenia. Choć maluch potrzebuje jeszcze pomocy dorosłego, czuje się coraz pewniej, a ciekawość, wpisana w naturę dziecka, popycha go do odkrywania otaczającego go świata. Nowo nabyte umiejętności w zakresie motoryki dużej pozwalają mu podejmować próby wchodzenia po schodach, wspinania się na meble, czy też pokonywania prostego toru przeszkód zorganizowanego przez dorosłego. Pod koniec 2 roku życia nasz maluch potrafi już biegać, turlać i kopać piłkę, podejmuje także pierwsze próby jazdy na rowerku.
Drugi rok życia to także czas, w którym rozwija się i doskonali motoryka mała wraz z coraz lepszą koordynacją ręki i oka. Ruchy dziecka są coraz bardziej precyzyjne, maluch uczy się je dostosowywać do kształtu przedmiotu, jego ciężkości czy odległości, w której się od niego znajduje. To z kolei wpływa na zwiększenie się różnorodności zabaw. Aktywności, które dominują w tym wieku to zabawy manipulacyjne takie jak:
przekładanie,
przelewanie,
otwieranie i zamykanie,
wkładanie i wyjmowanie.
Dwulatki są już w stanie włożyć klocek w otwór, zbudować i zburzyć wieżę, ułożyć z klocków pociąg, bazgrać kredkami lub połączyć ze sobą dwa klocki. Pojawiają się pierwsze zabawy symboliczne – maluch „pije” z pustej filiżanki, „nalewa” z zakręconej butelki.
W rozwoju społecznym również wiele się dzieje. Pojawia się naśladowanie czynności wykonywanych przez najbliższych, dlatego nie zdziwcie się jeśli wasz brzdąc będzie chciał wieszać z wami pranie czy odkurzać. Dzieci w tym wieku zaczynają także wykazywać zainteresowanie rówieśnikami, a widać to w szczególności na placach zabaw. Dwulatki przyglądają się rówieśnikom i starszym dzieciom, widać, że są nimi zafascynowane. Na próżno jednak oczekiwać na tym etapie wspólnej zabawy. Maluch w tym wieku jeszcze nie potrafi bawić się wspólnie z innym dzieckiem. Dominuje u niego zabawa równoległa i samodzielna, nawet jeśli odzwierciedla zabawę rówieśnika.
Drugi rok życia to także doświadczanie i wyrażanie gwałtownych emocji. Dziecko zaczyna postrzegać siebie jako odrębną istotę, dąży do samodzielności za wszelką cenę, nawet jeśli nie jest jeszcze w stanie sobie samo poradzić. Przywiązuje się mocno do swoich ulubionych rzeczy, gwałtownie i stanowczo wyraża sprzeciw. W drugiej połowie 2 roku życia podejmowane są także zazwyczaj pierwsze próby odpieluchowania dziecka.
Rozwój mowy u dwulatka
To co mnie, jako logopedę, najbardziej interesuje, to rozwój mowy. A tutaj mamy bardzo wiele do zaobserwowania. Ukończywszy 1 rok życia dziecko jest gotowe na naukę i wypowiedzenie swoich pierwszych słów. Z reguły pierwszym słowem jest „mama”, co wydaje się być naturalne zważywszy na fakt, że to z mamą spędziło dotychczas i wciąż spędza najwięcej czasu. Bez względu na to, czy pierwszym słowem jest „mama” czy „tata” czy „baba” będzie ono ściśle związane z najbliższym otoczeniem malucha.
Między 13 a 18 miesiącem życia
W okresie od 13 miesiąca do ok. 18 miesiąca życia dziecko uczy się i wypowiada pojedyncze słowa i są to głównie rzeczowniki w formie słów lub wyrażeń dźwiękonaśladowczych. Co ważne, powinny być one wypowiadane w dobrym kontekście i mieć stałe znaczenie. Słownik dziecka w tym wieku będzie mocno osadzony w otaczającym go świecie, a w jego skład będą wchodzić określenia ściśle związane z jego dotychczasowymi doświadczeniami czyli nazwy najbliższych członków rodziny (mama, tata, baba, ciocia), najczęściej powtarzanych czynności (am-jeść, pi-pić, brum-jechać, łi łi-huśtać) czy interesujących go rzeczy/obiektów (ko ko-kura, pu-balon). Wypowiadane słowa mają prostą budowę, najczęściej jednosylabową, bądź też dziecko operuje pierwszą sylabą danego słowa. Słowa dwusylabowe tworzone są z powtarzanych sylab. Pierwsze słowa wypowiadane przez dzieci są nieodmienne, jednakże już w tym wieku pojawiają się zręby gramatyki. Gdy dziecko używa pojedynczego wyrazu w funkcji zdania możemy wtedy mówić o rozwoju składni (np. wypowiadane przez malucha słowo “mama” może oznaczać osobę, a może być także substytutem zdania przywołującego mamę “mamo, chodź tu”). Istotną rolę w komunikacji w tym okresie przyjmuje prozodia – akcent, intonacja, melodia, a także rytm wypowiedzi, których modyfikacje mogą zmieniać sens wypowiedzi lub nadawać im nowe znaczenia (np. wspomniane powyżej słowo mama w zależności od tonu głosu może wyrażać strach (dziecko podbiega do mamy bo czegoś się przestraszyło), radość z zakończenia rozłąki (dziecko cieszy się na widok mamy, która wróciła do domu), zaproszenie do zabawy (dziecko wskazuje na osobę, która ma się z nim bawić)). Przyjmuje się, że słownik dziecka do 18 msc. ż. opiewa na ok. 50 słów, które wypowiada oraz ok. 100 słów, które rozumie.
Po 18 miesiącu życia
W drugiej połowie 2 roku życia powinny pojawić się pierwsze próby łączenia dwóch
elementów w wypowiedzi, co staje się podstawą do rozwoju gramatyki. Mogą one mieć charakter mieszany np. słowo+słowo, słowo+gest. Szyk zdania jest jeszcze nieuporządkowany, a zdanie zaczyna się zawsze od najważniejszego emocjonalnie dla dziecka słowa (“Mama daj”, “Osia ce”). W repertuarze słów do rzeczowników i czasowników dołączają przymiotniki. Po 18 miesiącu życia kończy się etap niejęzykowy – dziecko przekazuje coraz więcej komunikatów drogą werbalną. Wraz ze wzrostem zasobności słownika u dziecka doskonalą się umiejętności artykulacyjne. W wypowiadanych słowach wciąż można zauważyć uproszczenia, opuszczanie sylab, liczne elizje (opuszczenia głosek), upodobnienia głosek, substytucje (zamiany głosek) czy bezdźwięczność (głoski dźwięczne zastępowane są ich bezdźwięcznymi odpowiednikami). W drugim półroczu 2 roku życia pojawiają się również początki fleksji, czyli odmiany wyrazów. Pod koniec tego okresu dziecko może już potrafić, na podstawie jednego wyrazu, stworzyć inny. Pojawiają się także neologizmy słowotwórcze. O ile pierwsze półrocze 2 roku życia to nauka ok. 50 pierwszych słów, o tyle w drugim półroczu obserwuje się eksplozję słownictwa. Dzieci w tym okresie w bardzo szybkim tempie nabywają nowe słowa, średnio 9 słów dziennie. Zbliżając się do 3 roku życia maluch posługuje się już zdaniami (prostymi i rozwiniętymi) i ma w swoim słowniku czynnym ok. 350 wypowiadanych słów.
Co jeszcze powinien umieć dwulatek?
Pisząc o umiejętnościach dziecka dwuletniego z perspektywy neurologopedy, nie sposób nie uwzględnić jeszcze takich umiejętności rozwojowych jak oddychanie, jedzenie (w tym gryzienie, żucie, odgryzanie, połykanie) i picie. Czynności te, powtarzane codziennie po kilkanaście, kilkadziesiąt i kilkaset razy, mają ogromny wpływ na kształtującą się u dziecka budowę aparatu artykulacyjnego oraz przyszłą wymowę. Wraz ze wzrostem samodzielności maluch sygnalizuje gotowość i chęć do samodzielnego pobierania pokarmów i płynów. Dwulatek coraz celniej umie trafić łyżką czy widelcem do buzi i pić z trzymanego przez siebie otwartego kubeczka. Sprawnie odgryza mniejsze kawałki z całości, bez problemu żuje i gryzie każdy rodzaj pokarmu. W tym wieku może się u niego ujawnić rozwojowa neofobia żywieniowa manifestująca się odmową jedzenia lubianych wcześniej pokarmów oraz niechęcią czy sprzeciwem wobec próbowania nowych. Zdrowy i prawidłowo rozwijający się dwulatek śpi z zamkniętą buzią i oddycha nosem zarówno w trakcie snu jak i w sytuacjach, w których nie mówi.
Co może niepokoić w rozwoju dwulatka?
Prześledziliśmy wspólnie rozwój dziecka pomiędzy 13 a 24 miesiącem życia. Wiemy już jak wygląda norma, wiemy co nasz maluch powinien potrafić i choć wydaje się, że w tym wieku niewiele jeszcze można zdiagnozować u dziecka, zobaczmy teraz co może nas niepokoić i być sygnałem do spotkania ze specjalistą. Warto skonsultować rozwój dwulatka jeśli:
nie reaguje na dźwięki, nie odwraca się w stronę, z której dochodzi dźwięk, nie poszukuje źródła dźwięku,
nie reaguje na imię,
nie wskazuje palcem interesujące go przedmioty, nie podąża wzrokiem kiedy to opiekun wskazuje na coś palcem,
nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie zabiega o uwagę dorosłego,
nie rozumie, nie wykonuje prostych poleceń,
nie bawi się w udawanie (np. że karmi misia), nie lubi się wspólnie bawić z dorosłym,
nie reaguje na emocje, nie odpowiada uśmiechem na uśmiech, nie reaguje na zmianę tonu głosu,
je bardzo wybiórczo, preferuje tylko ograniczony rodzaj pokarmu,
nie używa gestów w komunikacji (np. „papa”).
podczas mówienia wsuwa język między zęby (wymowa międzyzębowa jakiejkolwiek głoski nie jest normą na żadnym etapie rozwoju i konieczne jest znalezienie przyczyny takiego stanu rzeczy),
oddycha nawykowo buzią w ciągu dnia lub śpi z otwartymi ustami,
ma problemy z jedzeniem (gryzieniem, żuciem) lub trudności z radzeniem sobie z różnymi konsystencjami pokarmów,
nie mówi albo mówi tylko kilka słów,
nie próbuje łączyć dwóch prostych słów w zdanie.
Jeśli zauważyliście u swojego dziecka którąkolwiek z wyżej wymienionych trudności nie wahajcie się skontaktować ze specjalistą. Dzieci rozwijają się w różnym tempie, a indywidualne różnice między nimi są czymś zupełnie naturalnym. Logopeda podczas diagnozy ocenia nie tylko liczbę wypowiadanych słów, ale także jakość komunikacji, siłę intencji komunikacyjnej, bada aparat artykulacyjny, aby mieć pewność, że tu tkwi bądź nie przyczyna opóźnionego rozwoju mowy. Im wcześniej postawiona diagnoza i podjęte dobrze dobrane celowe oddziaływania terapeutyczne, tym większe szanse na zniwelowanie potencjalnych trudności z jakimi mierzy się Twoje dziecko.
Sabina Baranowska
neurologopeda
Bibliografia:
1. Agnieszka Banaszkiewicz, Aktywizacja mowy w pierwszych latach życia [W:] Wczesna interwencja logopedyczna, pod red. Katarzyna Kaczorowska-Bray, Stanisław Milewski. Gdańsk, Harmonia Universalis, 2018, s. 72-82
2. Edward Łuczyński, Proces gramatykalizacji w rozwoju językowym dziecka [W:] Język w biegu życia, pod. red. Maria Kielar-Turska, Stanisław Miewski, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2019, s. 171-201
3. Karty Oceny Logopedycznej Dziecka – KOLD,
4. Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, 2007.
Jeżeli szukasz logopedy w Krakowie, sprawdź dojazd do naszego Centrum.